การตรวจหาเชื้อเอชไอวีเป็นสิ่งสำคัญอย่างมาก เพราะทำให้ทราบสถานการณ์ติดเชื้อของตนเอง เนื่องจากการติดเชื้อเอชไอวีไม่สามารถบ่งบอกจากภายนอกได้ว่ามีเชื้อหรือไม่ จะรู้ได้ก็ต่อเมื่อตรวจหาการติดเชื้อเท่านั้น ทั้งนี้ หลายคนอาจไม่ทราบว่าการตรวจหาติดเชื้อเอชไอวีสามารถทำได้ด้วยตัวเอง ไม่จำเป็นต้องไปตรวจที่โรงพยาบาล
ชุดตรวจคัดกรองการติดเชื้อเอชไอวีด้วยตนเอง (HIV self-test) เป็นอีกทางเลือกหนึ่งที่ทำให้การตรวจเอชไอวีเป็นเรื่องปกติ เนื่องจากสามารถตรวจได้ง่าย ใช้ตรวจหลังมีพฤติกรรมเสี่ยงประมาณ 90 วัน ปัจจุบันมี 2 ชนิด คือ ชุดตรวจที่ตรวจจากเลือดเจาะปลายนิ้ว รู้ผลภายใน 1 นาที และชุดตรวจที่ตรวจจากน้ำในช่องปาก รู้ผลภายใน 20 นาที ตรวจและทราบผลด้วยตนเองได้ทุกที่ ทุกเวลา มีความเป็นส่วนตัว และสามารถหาซื้อที่ร้านขายยาทั่วไป โดยชุดตรวจคัดกรองการติดเชื้อเอชไอวีด้วยตนเอง ทั้ง 2 ชนิดนี้ มีประสิทธิภาพและความแม่นยำ ที่ได้รับการยอมรับระดับสากลแล้วว่ามีมาตรฐานเชื่อถือได้
ข้อแนะนำในการใช้งานชุดตรวจคัดกรองการติดเชื้อเอชไอวีด้วยตนเอง
1. การตรวจเอชไอวีด้วยตัวเอง ผู้ตรวจควรมีความรู้ความเข้าใจพื้นฐานเกี่ยวกับเชื้อเอชไอวีก่อนเสมอ เพื่อแนวทางการรับมือและการปฏิบัติตัวอย่างถูกต้องต่อไป
2. ผู้ตรวจควรทำความเข้าใจวิธีการใช้งานและการอ่านผลตรวจอย่างละเอียด ตรวจสอบอุปกรณ์ตรวจต่าง ๆ ว่ามีความเสียหายและครบถ้วนหรือไม่ รวมถึงล้างมือให้สะอาดและเช็ดมือให้แห้งก่อนใช้งานชุดตรวจคัดกรองการติดเชื้อเอชไอวีฯ
3. ความคลาดเคลื่อนจากการตรวจด้วยตัวเองในกรณีต่าง ๆ อาจเกิดขึ้นได้ ในกรณีที่ผลออกมาเป็น Reactive จะต้องเข้ารับการตรวจยืนยันจากหน่วยบริการอย่างเร็วที่สุด เพื่อยืนยันผลอย่างเป็นทางการโดยแพทย์
4. ควรเลือกชุดตรวจคัดกรองการติดเชื้อเอชไอวีด้วยตนเอง (HIV self-test) ที่มีคุณภาพได้รับการรับรองมาตรฐานจาก อย. มีการแสดงฉลากอย่างละเอียด บรรจุภัณฑ์มีความสะอาดปลอดภัย มีคู่มือแนะนำการใช้งาน มีช่องทางการติดต่อหรือสนับสนุนตัวตนของผู้ผลิต รวมถึงผู้จำหน่ายได้รับใบอนุญาตอย่างถูกต้องตามกฎหมาย เป็นต้น
5. วิธีการเจาะเลือดจากปลายนิ้ว สำหรับชุดตรวจที่ตรวจจากเลือดเจาะปลายนิ้ว ให้นวดคลึงปลายนิ้วที่ต้องการเจาะเลือด เพื่อให้เลือดไหลเวียนได้ดี ใช้มือข้างที่ถนัดจับเข็มโดยวางเข็มให้แนบสนิทกับปลายนิ้ว ด้วยการใช้นิ้วหัวแม่มือกดที่ปลายอุปกรณ์ หลังจากนั้นจะได้ยินเสียง “คลิก” จากนั้นใช้มือข้างที่ถนัดบีบไล่ให้เลือดมีขนาดใหญ่ หยดเลือดลงขวดน้ำยาสีแดง จำนวน 1 หยด แล้วปิดฝาทันที หลังจากปิดแผลเจาะเลือดด้วยพลาสเตอร์แล้ว ให้ทำการทดสอบผลเลือดตามคู่มือ
6. วิธีเก็บตัวอย่างน้ำในช่องปาก สำหรับชุดตรวจที่ตรวจจากน้ำในช่องปาก ให้เก็บตัวอย่างโดยใช้แผ่นด้านปลายชุดตรวจป้ายที่ซอกเหงือกด้านบนและด้านล่าง 1 รอบต่อเนื่อง โดยให้แผ่นป้ายอยู่ภายในช่องปากตลอดเวลา เสร็จแล้วนำแผ่นปลายชุดตรวจใส่ลงในหลอดน้ำยา ทิ้งไว้ 20 นาที แล้วอ่านผลตรวจ
ทั้งนี้ การตรวจหาเชื้อเอชไอวีควรตรวจหลังมีพฤติกรรมเสี่ยงประมาณ 90 วัน หากผลตรวจพบว่ามีเชื้อเอชไอวีสามารถเข้าสู่ระบบการรักษาฟรี ครอบคลุมทุกสิทธิการรักษาด้วยยาต้านไวรัสทันที ช่วยลดการเจ็บป่วยจากโรคติดเชื้อฉวยโอกาส เมื่อกินยาต้านไวรัสอย่างต่อเนื่อง ตรงเวลาและสม่ำเสมอ จะช่วยกดปริมาณไวรัสในกระแสเลือดได้สำเร็จจนตรวจไม่พบ ไม่ถ่ายทอดเชื้อไปยังผู้อื่น ลดการติดเชื้อเอชไอวีรายใหม่ ลดการเสียชีวิตเนื่องจากเอดส์ หากผลตรวจไม่พบเชื้อจะได้รับคำปรึกษาและความรู้ที่ถูกต้องในการป้องกัน
ย้ำกันอีกครั้ง ผู้ที่มีพฤติกรรมเสี่ยงต่อการติดเชื้อเอชไอวีควรรีบตรวจหาเชื้อเอชไอวี เพื่อให้ทราบสถานะการติดเชื้อของตนเองเพื่อเข้าสู่ระบบบริการสุขภาพ ทั้งด้านการป้องกันและการดูแลรักษา
